ARTYKULACJA
Jak już kiedyś pisałam, dźwięk powstaje w krtani i dzięki pracy języka, warg i podniebienia przekształcany jest on w mowę lub śpiew. Takie właśnie przekształcanie to ARTYKULACJA.
Aby poprawnie śpiewać, należy właściwie artykułować. Co to znaczy? Prawidłowa artykulacja to czyste, wyraźne, swobodne, a przede wszystkim dokładne i staranne wymawianie głosek.
Język polski jest bardzo trudnym językiem w śpiewie – jest "zmorą" początkujących wokalistów, zawiera bowiem dużą ilość spółgłosek, zwłaszcza szczelinowych i zwarto-szczelinowych, które trudno jest "rozłożyć" na frazę muzyczną. Tak się składa, że śpiewamy na samogłoskach – na nich osadzamy dźwięk, dlatego spółgłoski są w śpiewaniu najtrudniejsze. Stąd też język polski można określić jako język MAŁO WOKALNY.
Praca nad artykulacją to praca nad:
- odpowiednim podaniem słowa czyli "oszlifowaniem" go
- opanowaniem tempa i zmian dynamicznych
- dążeniem do ujednolicenia barwy głosu na całej jego skali
- przybliżeniem pozycji głosu
- a przede wszystkim usprawnieniem techniki mowy i śpiewu
KTO CHCE DOBRZE ŚPIEWAĆ, MUSI DOBRZE MÓWIĆ
Dla początkujących wokalistów połączenie artykulacji i emisji głosu to jedna z największych trudności. Skupiając się na wydobyciu dźwięku, przestają się oni koncentrować na starannym wymawianiu spółgłosek z obawy o wytrącenie ich ze znalezionej wcześniej bliskiej pozycji, osadzenia dźwięku. W efekcie artykulacja i głos zamiast ze sobą współdziałać, zaczynają sobie przeszkadzać. A przecież i wymowa, i ustawienie głosu powinny ze sobą współbrzmieć w taki sposób, aby artykulacja nie tylko nie ograniczała wydobycia głosu, ale wzbogacała dźwięk i jego wyrazistość.
W przypadku artykulacji wydobywanie głosu różni się wg położenia narządów mowy i miejsca w zależności od tego czy wykonuje:
1.SAMOGŁOSKI
lub
2. SPÓŁGŁOSKI
Przy SAMOGŁOSCE powstały w krtani dźwięk wydostaje się na zewnątrz bez przeszkody, przy otwartych ustach, natomiast przy SPÓŁGŁOSCE dźwięk napotyka na przeszkodę powstałą w wyniku styku narządów artykulacyjnych.
CHARAKTERYSTYKA i KLASYFIKACJA SAMOGŁSEK
Samogłoski (głoski, które istnieją samodzielnie): a, ą, e, ę, i, o, u, y.
Klasyfikacja artykulacyjna samogłosek ze względu na ruchy języka:
POZIOME RUCHY JEZYKA
• Samogłoski przednie (i, y, e)
• Samogłoski centralne (a)
• Samogłoski tylne (o, u)
PIONOWE RUCHY JEZYKA
• Samogłoski wysokie (u, i, y)
• Samogłoski średnie (e, o)
• Samogłoski niskie (a)
CECHY BRZMIENIOWE SAMOGŁOSEK
i – powstaje przy najniższym ustawieniu krtani. Jest samogłoską najwyższą ze względu na ruchy języka z najkorzystniejszym brzmieniem. Najlepiej przybliża pozycję głosu, pobudza rezonans głowowy, nadaje blask i równość. Trzeba uważać, aby nie zabrzmiała zbyt ostro ("żyleta").
e – podobna do "i", ale z większą siłą. Ma tendencję do rozpłaszczania się. Trzeba dbać o jej wysmuklenie w śpiewie.
a-samogłoska pośrednia, położona w szeregu środkowym. Sprzyja uzyskaniu przestrzenności jamy ustnej, ale najtrudniejsza w utrzymaniu bliskiej pozycji. Realizowana przy najbliższym układzie języka.
o – nadaje okrągłości słowu, wpływa na pełnię brzmienia. Nie stwarza większych trudności.
u – powstaje przy najbliższym ułożeniu krtani – rozluźnia gardło, pobudza rezonans piersiowy. Nadaje brzmieniu ciemną barwę. Największy problem stanowi jej artykułowanie zbliżone do "o".
Samogłoski są nosicielkami akcentu wyrazowego, barwy głosu oraz prowadzenia melodyjnego brzmienia. Samogłoski na skutek swobodnego przepływu powietrza nie są ograniczane niczym innym, jak tylko ilością wydychanego powietrza. Możemy je więc wypowiadać na dowolnej wysokości naszego głosu oraz przy dowolnym natężeniu. Charakterystyczną cechą samogłosek jest możliwość przedłużania czasu ich trwania, co oznacza, że ŚPIEWAMY NA SAMOGŁOSKACH, bo z natury nie wymagają one zwarcia narządów artykulacyjnych.
Zadanie jakie stoi przed wokalistą polega na znalezieniu w śpiewaniu odpowiedniego i jednolitego brzmienia, które nie powinno się zmieniać wraz z przejściem z jednej samogłoski w drugą.
WYRÓWNANIE BRZMIENIA SAMOGŁOSEK polega na ujednoliceniu ich barwy na wszystkich wysokościach. Niewłaściwie ich brzmienie często spowodowane jest brakiem podparcia oddechowego, zbyt szerokim otwarciem ust lub przesadnym napięciem ust, uniesieniem nasady języka ku górze i zaciśnięciem gardła.
SAMOGŁOSKI W ŚPIEWIE są najważniejsze, to na nich oparty jest cały materiał wokalny. Odgrywają rolę dźwiękotwórczą, tworzą siłę, nośność, blask. Są głównym czynnikiem emisji – to na nich spoczywa prawidłowe ustawienie głosu.
KLASYFIKACJA SPÓŁGŁOSEK
Spółgłoski powstają przy zbliżeniu się ,zwarciu narządów artykulacyjnych, które wzburzają falę głosową. Ze względu na udział strun głosowych spółgłoski dzielą się na dźwięczne i bezdźwięczne, układając się w pary:
b-p , d-t , w-f , z-s , g-k , dż-cz
Te spółgłoski, które par nie tworzą, zaliczamy do półotwartych
m,n (nosowe) , l,ł,r
Inny podział spółgłosek jest zależny od tego jakie narządy artykulacyjne (język, wargi, podniebienie) biorą udział w kształtowaniu spółgłosek:
b-p dwuwargowe (zwarte)
d-t przedniojęzykowo-dziąsłowe (zwarte)
w-f wargowo-zębowe
z-s zczelinowe
dz-c zwarto-szczelinowe
g-k , ch tylnojęzykowe
m-n nosowe
Do kształcenia, rozwijania i usuwania wad głosu potrzebne jest wzajemne oddziaływanie na siebie spółgłosek i samogłosek. Dokładne poznanie ich pozwala na odpowiednią selekcję i sensowny dobór dźwięku. Najtrudniejszymi spółgłoskami w artykułowaniu są spółgłoski tylnojęzykowe: "k,g,ch" -"cofają" się do gardła powodując zaciskanie.
Najlepszymi spółgłoskami do ćwiczeń są: "n,m,l,r" – pomagają w znalezieniu prawidłowego brzmienia głosu podczas artykulacji. Najkorzystniejsze jednak działanie mają spółgłoski "m" i "n" , które otwierają górne rezonatory i przybliżają pozycję, a w zestawieniu z samogłoską „i” stają się podstawą prawidłowego brzmienia i punktem odniesienia dla innych połączeń.
Wzorem do naśladowania powinna być samogłoska "n", pomaga szybko wyszukać rezonator i przybliżyć dźwięk.
Pozostałe spółgłoski usprawniają pracę narządów artykulacyjnych, np: "r" uaktywnia czubek języka i wpływa na wyrazistość głosek, "b,d,w" zbliżają pozycję, wyrabiają ruchliwość warg raz siłę i sprężystość, "l" zmusza język do działań (bez ruszania żuchwą).
Podsumowując: bez prawidłowej artykulacji nie można mówić o dobrej emisji głosu, bowiem śpiewanie bez odpowiednio wyartykułowanych głosek nie będzie przyjemne dla słuchacza.