„Desafinado”
Już raz, przy okazji piosenki Stinga, zastanawialiśmy się nad dwoma obliczami jednej piosenki. Dziś będzie podobnie, za sprawą utworu pochodzącego z Brazylii.
Desafinado to piosenka skomponowana przez kultowego Antonio Carlosa Jobima. To jemu właśnie zawdzięczamy popularność bossa novy (port. „nowa fala”). Ta forma muzyczna, typowa dla kultury brazylijskiej, dzięki Jobimowi zawojowała najpierw obie Ameryki, a potem cały świat. Aż trudno uwierzyć, że od tego czasu minęło zaledwie 60 lat, bo bossa nova jest mocnym elementem współczesnej muzyki. Charakterystyczne, że tą formą zainteresowały się głównie środowiska jazzowe, stąd jej stała obecność w tym właśnie gatunku muzyki. Czy bossa nova podzieliłaby los wyłącznie lokalnych tańców, związanych z określonym regionem, gdyby nie ten jeden wspaniały muzyk? To prawdopodobne, nie dziwi więc, że dziś Jobim jest bohaterem narodowym w swoim kraju, a jego imię nosi jedno z lotnisk Rio de Janeiro.
Pierwszym wykonawcą Desafinado był Joao Gilberto, wykonujący tę i wiele innych piosnek Jobima do dziś, więc jego nazwisko także wpisane jest w historię powstania komercyjnej bossa nowy.
Piosenka, z racji swojego miejsca powstania, początkowo była śpiewana w języku portugalskim, a jej tytuł można przetłumaczyć jako „niemelodyjny”. Nie trzeba jednak długo było czekać na tekst w języku angielskim, jako że utworem zainteresowały się największe ówczesne gwiazdy amerykańskiej sceny. W ten sposób powstał tekst autorstwa Jona Hendricksa i „Jessie Cavanaugh”.
Love is like a never-ending melody
Always have compared it to a symphony
A symphony conducted by the lighting of the moon
But our song of love is slightly out of tune
Once your kisses raised me to a fever pitch
Now the orchestration doesn’t seem so rich
Seems to me you’ve changed the tune we used to sing
Like the bossa nova, love should swing
We used to harmonize, two souls in perfect time
Now the song is different and the words don’t even rhyme
Cause you forgot the melody our hearts would always croon
So what’s good’s a heart that’s slightly out of tune
Tune your heart to mine the way it used to be
Join with me in harmony and sing a song of loving
We’ve got to get in tune again before too long
Ther’ll be no desafinado
When your heart belongs to me completely
Then you won’t be slightly out of tune
You’ll sing along with me.
Z tym tekstem piosenka jest najbardziej znana i najczęściej śpiewana, a królową jej wykonania jest Ella Fitzgerald, która wykonuje ją nieco inaczej niż oryginał, bardziej radośnie i melodyjnie.
Jakże inaczej brzmi ta sama piosenka śpiewana przez Brazylijkę. Oba wykonania są wykonane perfekcyjnie, oba w wersji na żywo. W wykonaniu Gal Costa, pewnie z racji samego języka, ale też korzeni artystki, więcej jest pierwotnego klimatu bossa nowy. W takich wykonaniach w ogóle nie zdajemy sobie sprawy, że wokalnie ta piosenka jest bardzo trudna i wymaga od wykonawcy sporych umiejętności. Obie panie śpiewają tak, jakby te wszystkie trudne skoki interwałowe, bogata chromatyka i skomplikowany rytm były dla nich chlebem powszednim. U nich liczy się ostateczny wyraz artystyczny.
Wspomniane wcześniej środowisko jazzowe pokochało utwór bardzo szybko i to z wzajemnością. Dziś Desafinado jest klasycznym standardem jazzowym, a grają go najwięksi artyści. Najlepszym przykładem będzie tutaj rewelacyjne trio Corea/Gomez/Moreira.
Pozostając przy wykonaniach instrumentalnych, warto posłuchać wersji Quincy Jones’a. Jego propozycja jest bardziej tradycyjna, ale godna posłuchania z uwagi na świetnie zachowany charakter tańca, jak też ciekawe smaczki aranżacyjne.
W naszym cyklu już kilka razy próbowaliśmy pokazać inny odcień piosenki przy zmianie tekstu. Tak jest i tym razem – Frank Sinatra, jako jedyny, zaśpiewał ten utwór ze słowami Clausa Ogermana. Jego wersja różni się znacznie od innych, głównie koncepcją wykonania, która konsekwentnie opiera się między innymi na nowym, specjalnie dla wokalisty napisanym tekście. Co prawda zdecydowanie umyka tu charakter bossa novy, ale nie zmienia to faktu, że Sinatra stworzył interesującą wersję tej piosenki.
When I try to sing you say I’m off key
Why can’t you see how much this hurts me
With your perfect beauty and your perfect pitch
You’re a perfect terror
When I come around, must you always put me down
If you say my singing is off key my love
You will hurt my feelings don’t you see my love
I wish I had an ear like yours
A voice that would behave
But all I have is feelings and a voice gone deaf
You insist my music goes against the rules
Yes but rules were never made for lovesick fools
I wrote this little song for you but you don’t care
It’s a crooked song oh but all my heart is there
The thing that you would see if you would do your part
Is even if I’m out of tune I have a gentle heart
I took your picture with my trusty Rollaflex
And now all I have developed is a complex
Possibly in vain I hope you weaken oh my love
And forget these rigid rules that undermine my dream of
A life of love and music with someone who’ll understand
That even though I may be out of tune
When I attempt to say how much I love you
All that matters is the message that I bring
Which is my key one I love you.
Ponownie, dla równowagi, warto posłuchać oryginalnej wersji tekstowej. Nara Leao, znakomita brazylijska wokalista ponownie udowadnia, że tylko rdzenny Brazylijczyk z silnymi korzeniami kulturowymi wykonuje ten utwór zgodnie z intencją autora. Różnice w takich wykonaniach są niewielkie, ale prawdziwa sztuka polega właśnie na zachwycaniu niuansami.
Ukoronowaniem dzisiejszej uczty będzie wykonanie zespołu Nev York Voices. Zazwyczaj wersje zespołów wokalnych tutaj prezentowanych są na wysokim poziomie artystycznym. Tak jest też w tym przypadku – bardzo przemyślana aranżacja wokalna (ciekawy wstęp, świetne solo saksofonowe z głosami w tle, sporo kontrapunktycznych fragmentów na zasadzie solista kontra reszta zespołu), znakomicie utrzymany charakter bossa nowy i wreszcie niezwykłej klasy wykonanie. To na pewno nie jest utwór oddający ducha samego kompozytora, jednak wydaje mi się, że niejeden twórca marzy o tym, aby z taką starannością i artyzmem podchodzić do jego dzieła.
W tych 8 wykonaniach starałem się pokazać różne oblicza piosenki. Inaczej utwór brzmi w ustach Brazylijczyków, chociaż nie tylko o sam język tutaj chodzi – klimat stworzony przez muzyków, wychowanych w kręgu kulturowym bossa novy, jest inny, niż ten, który tworzą równie wspaniali muzycy z innych części świata. A jeszcze inaczej ta muzyka brzmi w wersjach instrumentalnych, zwłaszcza typowo jazzowych. Takich całkiem różnych wykonań, opartych na jednym z trzech wymienionych fundamentów jest sporo, a ja wybrałem tylko te najbardziej spektakularne. Zapewne ktoś inny stworzyłby inną, nadal interesującą listę. Właśnie na tym polega mistrzostwo Desafinado.
Wojciech Wądołowski
kwiecień, 2013