WYKORZYSTANIE ODDECHU W KSZTAŁTOWANIU GŁOSU
Dziś kilka słów o oddychaniu, czyli czymś, bez czego śpiewać się nie da.
Nie chciałabym tu robić wykładu na temat oddychania, ale by zrozumieć mechanizm jego działania, nie uda się tego zrobić bez wytłumaczenia CAŁEGO PROCESU ODDYCHANIA.
Podzielę więc ROLĘ ODDECHU na dwie części:
1. Proces oddychania
2. Wykorzystanie oddechu w kształtowaniu głosu
ODDYCHANIE jest to cały proces jak w uruchamianiu jakiejś maszyny. Polega na dostarczeniu (poprzez krwiobieg) tlenu zawartego w powietrzu, potrzebnego dla przemiany materii (WDECH) i na wydaleniu dwutlenku węgla (WYDECH).
Powietrze przedostaje się do płuc najpierw przez GÓRNE DROGI ODDECHOWE:
jamę ustną, nosową, gardłową, a później DOLNE DROGI ODDECHOWE: krtań, tchawicę, oskrzela.
Każdemu wdechowi i wydechowi towarzyszy czynność mechaniczna, polegająca na rytmicznych ruchach klatki piersiowej i brzucha, które są następstwem pracy mięśni oddechowych. Wdech ma charakter AKTYWNY, wydech-BIERNY. W momencie wdechu następuje praca mięśni, wymiary klatki powiększają się w kierunku poprzecznym, a w skutek skurczu przepony i jej obniżania się, powiększa się objętość płuc. Powstałe w nich podciśnienie sprawia, że przepona obniża się, powodując przesunięcie się ściany brzusznej ku przodowi (tzw. rośnięcie balonu w brzuchu). Potem następuje wydech, klatka piersiowa powraca do poprzednich rozmiarów, a przepona przesuwa się ku górze, przyjmując kształt kopulasty.
PRZEPONA to mięsień WDECHOWY, szeroki, cienki, kopulasty, wysklepiony ku górze, oddzielający klatkę piersiową od jamy brzusznej.
Oddychanie obok czysto fizjologicznego znaczenia, ma również zastosowanie społeczno-edukacyjne, np. służy do wydobywania i kształtowania głosu.
Najważniejszą rzeczą w kształtowaniu śpiewu jest prawidłowy oddech, od którego w dużej mierze będzie zależeć, jak będzie brzmiał nasz głos.
Co to znaczy prawidłowy oddech?
Na co dzień nie zastanawiamy się nad oddychaniem, robimy to mimowolnie jako ODRUCH WRODZONY(potrzebny do życia),czyli: krótki wdech-długa pauza-krótki wydech-długa pauza. Takie spoczynkowe oddychanie nazywamy STATYCZNYM. Natomiast, jeżeli dążymy do prawidłowego wydobycia głosu, musimy nauczyć się oddechu doskonałego (tzn. NABYTEGO) czyli DYNAMICZNEGO.
W emisji głosu wyróżniamy 4 typy oddychania w zależności od przewagi udziału danych mięśni, ale tylko jeden z nich jest prawidłowy:
1. ODDECH SZCZYTOWY(częściej spotykany u kobiet),uczestniczy w nim głównie górna część klatki piersiowej, usztywnienie szyi, unoszenie barków, zaciskanie ramion.
Rezultat-płytki oddech i zniekształcona, mało swobodna sylwetka.
Absolutnie nie do polecania i do szybkiego wyeliminowania!
2. ODDECH ŻEBROWY- głównie bierze udział praca mięśni dolno-żebrowych, mięśnie brzucha w znikomym stopniu . Stosowany jako półoddech, przydatny jedynie wtedy, kiedy nie ma czasu na prawidłowy(całościowy).
3. ODDECH PRZEPONOWY- głównie praca mięśni przepony wspomaganej przez tłocznię brzuszną. Powoduje widoczne wypinanie się brzucha i znaczne usztywnienie jego ścianek. Jest mało efektywny.
4. ODDECH PRZEPONOWO – ŻEBROWY- najkorzystniejszy i dla zdrowia i dla poprawy warunków głosowych. Biorą w nim udział zarówno żebra jak i mięśnie brzucha z przeponą, obydwie części (górna i dolna) dróg oddechowych. Taki typ oddechu jest najbardziej naturalny i właściwy, pozwala na wykorzystanie dłuższej frazy na jednym wydechu.
Podczas tego typu oddychania głośnia robi się otwarta, przepona obniża się na ok.2cm, jest aktywna przy emitowaniu głosu, reguluje siłę wydechową.
Podczas nauki emisji głosu należy opanować ten typ oddychania i poprzez systematyczny trening utrwalać w podświadomości, by naturalnie wszedł nam w nawyk.
Podczas STATYCZNEGO oddychania czas wdechu i wydechu jest prawie równy. Zużycie powietrza jest małe. Natomiast przy oddychaniu DYNAMICZNYM następuje szybki i głęboki wdech, a powolny wydech. Faza wydechu jest bardzo wydłużona. Zużycie powietrza jest duże, w zależności od długości frazy. Dynamiczne różni się od statycznego przede wszystkim rytmem, długością wydechu i jego głębokością, zużyciem powietrza. Opanowanie i regulacja oraz zrozumienie różnic miedzy oddychaniem statycznym i dynamicznym, to nic innego jak zrozumienie różnic nie jakościowych, ale ilościowych. Piękne brzmienie głosu nie będzie zależeć od ilości zaczerpniętego i wydychanego powietrza, ale od sposobu OPEROWANIA ODDECHEM.
Oddychanie zaczynamy od nabierania powietrza przez nos. Jest to najbardziej prawidłowa, fizjologiczna rzecz. Ale UWAGA!!! Mowa tu tylko o ćwiczeniach. W śpiewie czy przy dynamicznym ustawieniu głosu nie jest możliwe nabieranie wdechu przez nos. Dlatego tak ważne są same ćwiczenia oddechowe, by nauczyć i przyzwyczaić nasz organizm do prawidłowego nabierania wdechu przez nos.
Natomiast zupełnie inaczej rzecz się ma w ustawianiu głosu czy w śpiewie. Otóż nabieranie powietrza tylko przez nos między fazami głębokiego oddechu jest prawie NIEMOŻLIWE!!!
W długiej fazie, między frazami muzycznymi, nie zdążymy nabrać oddechu nosem, jednak większość nauczycieli emisji głosu nakazuje OTWARCIE UST przy braniu oddechu nosem.
Jeszcze raz powtórzę, jest to wdech najbardziej higieniczny i prawidłowy, ale wręcz niemożliwy przy śpiewaniu. Dlatego w pracy z młodzieżą, najpierw zaczynam od ćwiczeń przez nos, potem przez nos przy otwartych ustach. I tak długo ćwiczymy, aż opanujemy to w sposób naturalny i swobodny, bez większego wysiłku.
Gdy już opanujemy pobieranie powietrza przez nos przy otwarciu ust, dołączamy wówczas serię ćwiczeń emisyjnych pobierania powietrza przez usta.
Świadomie użyłam słowa POBIERANIE, gdyż oddech powinien być pobierany czyli
ŁAPANY A NIE WCIĄGANY. Wciąganie powoduje oddech szczytowy. Zaciska się klatka piersiowa, usztywnia szyja, kompletnie nie zostaje wykorzystana naturalna praca przepony.
Pamiętajmy:
ŁAPIEMY oddech w śpiewie, a NIE WCIĄGAMY !!!
Drugim błędem najczęściej popełnianym przy oddychaniu jest skłonność do nabierania powietrza w zbyt dużych ilościach. Wynika to z obawy, że może go zabraknąć przy śpiewaniu kolejnej frazy. Takie „napompowanie” powoduje usztywnianie klatki piersiowej i szyi, brak elastyczności oddechu, co w znacznym stopniu utrudnia pracę przepony. Nabieranie powietrza nie powinno być słyszalne, za to powinno być chwytane(patrz: łapane).
Najczęściej jednak spotykanym błędem u większości jest tzw. LENISTWO ODDECHOWE, tj. zbyt płytkie nabieranie oddechu, spowodowane brakiem chęci i mobilizacji organizmu do wykonania wysiłku fizycznego.
Jak widać w oddychaniu ważna jest nie tylko ilość ale przede wszystkim ZASADA EKONOMII ODDECHU czyli umiejętnego i swobodnego operowania nim – świadomego użycia.